سفر پولاک؛ روایتی ماندگار برای ایرانیان در دوره قاجار

همچنین در شماره 374 روزنامه الواقیه چاپ 1274 هجری قمری آمده بود که پولاک برای اولین بار در تاریخ بذر چغندر قند را به ایران آورد و کاشت و برداشت کرد.

ژاکوب ادوارد پولاک، پزشک ناصرالدین شاه و معلم طب دارالفنون، 10 سال از عمر خود را در ایران گذراند و سفرنامه او یکی از منابع مهم در زمینه شناخت تاریخ، جغرافیا و جامعه شناسی به شمار می رود. ایران در قرن نوزدهم.

ادوارد پولاک در سال 1818 به دنیا آمد و در سال 1891 در وین درگذشت. او از سال 1851 تا 1860 در ایران زندگی کرد و از سال 1855 پزشک شخصی شاه بود و به دربار سفر کرد. بعدها در سال 1882 بار دیگر به ایران سفر کرد و در منطقه اروند به تحقیق پرداخت. زبان فارسی را آنقدر خوب آموخت که در وین به تدریس این زبان پرداخت و ضمن تدریس علوم پزشکی در دارالفنون، به زبان فارسی روان به شاگردانش نیز آموزش داد.

او در جایی می نویسد: «ایرانی ها به پوشیدن لباس های مرتب و تمیز علاقه دارند و این امر حتی در میان افراد مسن، به استثنای دراویش، صدق می کند. آثار بی توجهی و سستی در لباس پوشیدن نادر است.

البته ناگفته نماند که ترجمه فوق العاده کیکاووس جهانداری لذت خواندن این کتاب را دوچندان کرد. کیکاوس جهانداری یکی از مترجمان بزرگ ایرانی بود که کتاب های زیادی را از آلمانی و انگلیسی به فارسی ترجمه کرد. او را هم تراز مترجمان بزرگی چون احمد آرام، نجف دریابندری و محمد قاضی می دانند که با تکیه بر ترجمه دقیق و نثری روان سهم بسزایی در شناساندن ایرانیان به آثار جهانی داشته اند. ترجمه ای که اولین بار در سال 1368 در انتشارات خوارزمی منتشر شد و پس از آن چندین بار تجدید چاپ شد.

در این کتاب سعی کرده‌ام تصویری از آداب، رفتار، آداب و شیوه زندگی یکی از جالب‌ترین ملت‌های جهان ارائه دهم، ملتی که عزتش بیشتر حاصل کردار و کردار انجام شده در گذشته‌های دور است که هنوز تحت تأثیر عوارض دوران پیری قرار نگرفته است، اما کاملاً سزاوار است که در تاریخ فرهنگ و جهان آینده نقش داشته باشد.

از شیمی تا عید نوروز

مثلاً در جایی می نویسد: «ایرانی ها مفتخرند که کشورشان همه گونه آب و هوا را در بر می گیرد، از گرمای استوایی گرفته تا یخبندان های شمالی، و این در جمله «ایران هفت اقلیم دارد» بیان می شود رفتن از سرزمین های گرمی که خرما می روید به ارتفاعاتی که همیشه در دره های آن برف می بارد میسر شده است یا می توانی به دره هایی بروی که در ماه های تابستان فقط پای کمپینگ ها به آنجا می رسد همه است و بیابان ها و بیابان های ایران در آفریقا و همچنین ارتفاعات کم آن در سواحل دریای خزر، سرزمین حاصلخیز هند از نظر حاصلخیزی و تنوع گیاهی مشابه است برخی از دره های جذاب ایران از نظر کشمیر پیشی می گیرند از زیبایی هایی که بسیاری از مردم توصیف کرده اند، در حالی که خوزستان و لار ادمی یادآور شبه جزیره عربستان است… در استان های ساحلی دریای خزر، اقاقیا، بلوط، سرو و غیره وجود دارد که می تواند چوب لازم را برای کارخانه های بزرگ کشتی سازی فراهم کند، به همین ترتیب، ذخایر گرانبها زغال سنگ، آهن و مس در انتظار روزی است که استخراج شود، صنایع عظیمی ایجاد شود و پشتکار و هنرمندی کارگر ایرانی به ارمغان بیاید. به جلو. یکی از دیپلمات های فرانسوی با پی بردن به این واقعیت ها مجبور شد بگوید در صورت احیای صنعت ایران، نه تنها واردات از اروپا به صفر می رسد، بلکه با توجه به نیروی کار ارزان موجود، بعید نیست که محصولات ایرانی رو به وخامت بگذارند. فروش در بازارهای اروپایی “موفقیت رقابت با دیگران است.”

در شماره 99 روزنامه احدث الغرب آمده است که اولین کالبد شکافی (کالبد شکافی) در ایران توسط دکتر پولک در سال 1270 هجری شمسی بر روی جسد یک اروپایی مظنون به مرگ بر اثر جنایت انجام شد. اولین بیهوشی و اولین جراحی برای برداشتن سنگ مثانه همزمان انجام شد.

سطرهای قبلی بخشی از مقدمه کتاب سفر پولاک است که توسط ژاکوب ادوارد پولاک، پزشک ناصرالدین شاه و معلم طب دارالفنون نوشته شده است. شخصی که به گفته خودش 10 سال از عمرش را در ایران گذرانده و سفرنامه اش یکی از منابع مهم در زمینه شناخت تاریخ، جغرافیا و جامعه شناسی ایران در قرن نوزدهم به شمار می رود.

از دیگر ارجاعات جالب او می توان به فرهنگ کیمیاگری در بین ایرانیان اشاره کرد که به نظر می رسد طرفداران زیادی دارد: «شیمی در همه جا طرفداران زیادی دارد که در هر شهر افرادی ظاهر می شوند که می توانند فلزات را تبدیل کنند و فرآورده های آن را تهیه کنند زحمات آنها در این امر نقش بسزایی دارد. همه تلاش‌ها بر این است که ثروت و سلامتی خود را در این داستان قرار دهند و چیزی جز تمسخر عمومی دریافت نکنند.

انتهای پیام/

منبع

جزئیاتی که پولاک درباره آداب و رسوم ایرانیان می نویسد به خوانندگان ایرانی می فهماند که چه آداب و رسومی هنوز پر رونق است و حفظ شده است. مثلا در مورد آداب و رسوم و آداب نوروزی، بیشتر مواردی که پولاک به آنها اشاره کرد هنوز برای ما ایرانی ها حیاتی و واجب است! از خانه تکانی و تمیز کردن همه چیز قبل از تعطیلات گرفته تا خرید و تهیه لباس نو و رفتن به درب منزل در ساعت 13 و … همه اینها عبارتند از: «تبریک سال نو در زندگی عمومی و خصوصی ایرانیان بسیار مهم است از جهاتی می توان آن را با جشن میلاد مسیح تشبیه کرد در بسیاری از کشورهای اروپایی، دو تا سه ماه قبل از عید، آماده سازی آن در شهرهای اصفهان و یزد بسیار زیاد است کاروان ها به تمام نقاط کشور، شیرینی آن فراتر از حد تصور انسان است. دیده نمی شود البته بدون توجه به جنسیت، بهتر است یا بدتر… علاوه بر شیرینی باید به میوه هایی اشاره کرد که تا عید نوروز آنها را تازه نگه می دارد… یک کاسه گندم و جو عدس و شاهی بکارند تا باغچه کوچکی ایجاد شود و به همان رسم در روز سیزدهم که آخرین روز تعطیل است در خیابان می اندازند.

به گزارش اسنا، هفدهم مهرماه مصادف با 8 اکتبر سالروز درگذشت ادوارد پولاک است. کسی که در طول زندگی خود با آموزش فنون پزشکی و تألیف کتاب در ایران به رشد و ارتقای سلامت ایرانیان کمک کرد و پس از مرگ نیز با خاطرات و سفرهای خود به حفظ جریان دائمی فرهنگ ایرانی کمک کرد. این مقاله قدردانی از این نویسنده و پزشک علاقمند به ایران و ایرانی است.

اما به سفر او می رویم که موضوع اصلی این یادداشت است. پولاک کتاب سفر را در دو بخش جداگانه نوشت. در بخش اول به مباحثی از جمله مشکلات سرشماری، تعداد ایرانیان، نسب و صنایع دستی آنها پرداخت. همچنین نکات جالبی در مورد خانه، شهر، باغ، غذا و طرز تهیه آن در یک خانواده ایرانی می گوید. لباس و ادوات جنگی، زندگی خانوادگی، علم و فناوری، دین و قانون، چشمه های آب گرم و مقبره ها، آداب و رسوم و آیین های نوروزی و… از دیگر موضوعاتی است که او درباره آن نوشته است. قسمت دوم این کتاب شامل خاطرات و مشاهدات وی از زندگی دربار ناصرالدین شاه است که به برخی مسائل مربوط به امور اداری، اقتصادی، کشاورزی، محصولات کشاورزی، صنعت و تجارت می پردازد. از آنجایی که پزشک بود، بخش زیادی از این کتاب را به گیاهان دارویی و پادزهرها اختصاص داد و در فصلی جداگانه به تشریح بیماری ها و بیماری های همه گیر در ایران آن زمان پرداخت و در پایان کتاب فهرستی از آگهی ها و آگهی ها را ارائه کرد. اطلاعات جغرافیایی و دقت او از تفاوت های اقلیمی و جمعیت بومی ایران بسیار دقیق و جالب است.

ایران و ایرانیان از نظر پولاک

بولاک به تفصیل از خلق و خو، آداب و رفتار ایرانیان در مناسبت ها و موقعیت های مختلف نوشته است. جزئیات کلاه، مواد و نوع کلاهی که هر فرد استفاده می کند نیز از عناصر مهم سفر آنهاست.

پولاک کتابی درباره آناتومی نوشت که به کمک یکی از شاگردانش به نام میرزا محمد حسین افشار به فارسی منتشر شد. منشأ بسیاری از اصطلاحات و واژه هایی که امروزه در «توصیف» فارسی به کار می رود از آن کتاب نشات می گیرد. وی همچنین کتاب دیگری با عنوان «جراحی خاص چشم» و «راهنمای طب نظامی» برای درمان شایع‌ترین بیماری‌های سربازان ایرانی نوشت.